De kritiek op de Turkse overheid en zijn nalatige bouwbeleid neemt toe sinds de aardbeving. Critici denken dat – met nieuwe verkiezingen op komst – de regering zichzelf nu probeert te redden met de boodschap dat er niets tegen te doen was. De ramp was zó groot, dat geen enkel land ertegen bestand zou zijn geweest. Maar volgens hen leidt dat af van de fouten die de overheid zelf heeft gemaakt.

Geoloog Douwe van Hinsbergen was een beetje in de war na een telefoontje van een Turks medium. Hij kreeg vragen over de aardbevingen in Turkije en Syrië. Dat is hij inmiddels wel gewend, want als hoogleraar Mondiale Tektoniek en Paleogeografie aan de Universiteit Utrecht weet hij alles over aardplaten en hoe die een aardbeving kunnen veroorzaken.

Maar dit interview voelde anders, vertelt Van Hinsbergen aan RTL Nieuws. Tot vier keer toe werd volgens hem eenzelfde soort vraag gesteld: ‘Waarom konden we deze aardbeving niet aan zien komen?’; ‘Waarom is deze gebeurtenis uniek?’; ‘Is dit de grootste ramp van onze tijd?’. Hij had het gevoel dat de Turkse journalist het alleen over de omvang van de ramp wilde hebben, en vooral niet over waaróm de schade zo groot is.

Banden met regering

Een uur later las de geoloog op Twitter dat andere deskundigen dezelfde ervaring hadden met Turkse media, waarvan het overgrote deel in handen is van bedrijven die nauwe banden onderhouden met de regering. Die media brengen het nieuws op een manier die past bij het verhaal dat de overheid wil vertellen.

Meerdere experts en critici denken dat de overheid nu probeert uit te dragen dat dit de natuurramp van de eeuw is – zo groot dat de enorme menselijke en materiële schade daar een logisch gevolg van is, en op geen enkele manier het gevolg van slecht bouwbeleid.

Een Turkse onderzoeker gespecialiseerd in manipulatie op sociale media, verzamelde citaten van verschillende experts uit Turkse interviews, die allemaal gingen over de ongekende grootte van de aardbeving, gepaard door woorden als ‘ongeëvenaard’, ‘ongebruikelijk’ en ‘zeldzaam’.

De onderzoeker schreef erbij: “Turkse media hebben meerdere seismologen geïnterviewd – helaas niet om van ze te leren maar om het verhaal te versterken dat de aardbeving ‘te heftig’ is om aan te kunnen.” De beeldvorming vanuit de Turkse overheid en media lijkt aan te slaan: op Twitter werd de hashtag ‘de ramp van de eeuw’ vaak gedeeld.

Buiten schot blijven

De aardbeving ís misschien ook wel de ramp van de eeuw, geven critici toe. Maar ze maken zich zorgen dat de Turkse overheid dit narratief gebruikt om het niet te hoeven hebben over de vraag of bepaalde schade voorkomen had kunnen worden, en om degenen die verantwoordelijk zijn buiten schot te houden.

“De aardbeving was onvermijdbaar. Maar de schaal van de ramp was dat niet”, reageert een van de geologen die door Turkse media is geciteerd, de Amerikaanse Judith Hubbard. “Het idee dat een overheid mijn woorden misschien misbruikt om een misleidend narratief uit te dragen, is nieuw voor mij en ontmoedigend.”

“Wij geologen zijn misschien een beetje naïef”, zegt Van Hinsbergen. “Normaal gesproken als we het over een dinosaurus hebben die de pijp uitging, is dat niet politiek. Maar nu wordt onze kennis opeens gebruikt om een politieke boodschap uit te dragen.” Want met nieuwe verkiezingen in het vooruitzicht, is kritiek op zijn aanpak wel het laatste dat Erdogan kan gebruiken.

Nederlandse media ontvingen een persdocument van de Turkse ambassade in Den Haag, met als titel ‘de ramp van de eeuw’. In de pdf wordt uitgelegd waarom dit de ramp van de eeuw is: omdat de aardbeving een uitzonderlijk lange breuklijn had van 500 kilometer; omdat een aardbeving van deze kracht gelijk zou staan aan 132 atoombommen, omdat de aardbeving op slechts 7 kilometer diepte voorkwam. “Volgens deskundigen is dit een uitzonderlijke en zeldzame natuurramp,” staat verderop in het rapport.

“Het is niet mogelijk om voorbereid te zijn op zo’n grote ramp,” zei president Erdogan tijdens zijn bezoek aan het getroffen gebied.

Erdogan: leugens en laster

Erdogan zei eerder dat critici ‘leugens en laster’ verspreidden over de reactie van de overheid op de aardbeving. Wel gaf hij toe dat er ‘tekortkomingen’ zijn in hoe de overheid heeft gereageerd.

De Turkse minister van Justitie heeft gezegd dat onderzoek gedaan zal worden naar de verwoeste gebouwen: “Iedereen die nalatig, schuldig en verantwoordelijk is voor de verwoesting na de aardbeving, zal voor de rechter komen.”

Hoewel een aardbeving van deze omvang de afgelopen eeuw niet op deze plek is voorgekomen, betekent dat niet dat we deze niet hadden kunnen zien aankomen, zegt Van Hinsbergen. “Dat is gewoon niet waar.” Volgens de geoloog is het ‘absoluut geen geheim’ dat dit deel van Turkije op een seismische gevarenzone ligt. “We kunnen niet voorspellen wanneer zoiets gaat gebeuren, maar dát een aardbeving van grote magnitude ooit op deze plek zou gaan plaatsvinden, wisten we echt al heel erg lang.”

Van Hinsbergen denkt dan ook dat de overheid meer dan eens moet zijn gewaarschuwd. “Turkije heeft een uitstekende geologische dienst. Zelfs bij bouwprojecten in Groningen zijn Turkse wetenschappers betrokken als consultants,” zegt Van Hinsbergen. “Als er ergens specialisten rondlopen op het gebied van aardbevingen, is het wel in Turkije.”

Bouwvoorschriften

Een aardbeving is niet te voorkomen, ook niet als je weet dat-ie eraan komt. Maar wat je in veel gevallen wel kunt voorkomen, luidt nu de kritiek, is dat gebouwen instorten en mensen onder het puin komen te liggen. Door flats in aardbevingsgevoelige gebieden op andere plekken neer te zetten of te bouwen volgens bepaalde standaarden. “De beste manier om mensen tegen een aardbeving te beschermen is om betrouwbare bouwvoorschriften te hebben en die af te dwingen,” tweet de Amerikaanse geologe Hubbard.

In Turkije zijn die standaarden er gekomen na de vorige grote aardbeving in Izmit in 1999, maar te vaak zijn die niet nageleefd tijdens de constructie van gebouwen, meldt AP. Volgens het persbureau waarschuwden geologen en ingenieurs daar al langer voor. Een hoogleraar stadsplanning in noodsituaties aan University College Londen zegt zelfs: “Dit is een ramp veroorzaakt door slordige constructie, niet door een aardbeving.”

De kritiek uit zich vooral op de overheid en president Erdogan. Een van zijn paradepaardjes is het razende tempo waarmee gebouwen, vliegvelden, wegen, bruggen en ziekenhuizen onder zijn bewind uit de grond werden gestampt, dat leidde tot economische groei.

Nieuwe verkiezingen

Vlak voor de verkiezingen in 2018 hoopte hij aan populariteit te winnen door aannemers toe te staan de voorschriften te negeren, waardoor sneller en goedkoper kon worden gebouwd. Volgens AP erkent de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor het afdwingen van bouwvoorschriften dat mede hierdoor de helft van de gebouwen in Turkije – zo’n 13 miljoen appartementen – niet voldoet aan de huidige standaarden.

In mei van dit jaar staan nieuwe verkiezingen op de agenda – al is het mogelijk dat die worden uitgesteld. Erdogan hoopt herkozen te worden, maar met de toegenomen kritiek op zijn beleid zou het zomaar eens kunnen dat zijn vorige verkiezingsbeloftes hem dit keer juist de das om doen.