Defensiedeskundigen wereldwijd zijn flink aan speculeren over de ballon die dagenlang boven de Verenigde Staten zweefde. Is het inderdaad aannemelijk dat het ging om spionage? En waarom zou China zo’n luchtballon inzetten als het ook satellieten heeft?

De ballon, ter grootte van drie bussen, verscheen aanvankelijk boven de Amerikaanse staat Montana als een mysterieuze witte stip. Na inspectie met onder andere F-22 toestellen concludeerden de Amerikanen al snel dat het om spionage ging.

Hoewel China de beschuldiging van de hand deed en beweerde dat het ging om een een afgedreven weerballon, gaf de Amerikaanse president Joe Biden woensdag toestemming om de ballon uit de lucht te schieten. Dat gebeurde dan ook, gisteren boven de Atlantische Oceaan. Bekijk hier de beelden:

Vijf vragen over de mysterieuze verschijning hoog boven Amerika.

1. Hoe zeker is het dat het gaat om spionage?

“Het wijst duidelijk in die richting”, zegt veiligheidsexpert Danny Pronk bij So Secure. Alleen al het feit dat er zoveel zonnepanelen aan de ballon hingen, zegt dat er veel apparatuur aan boord moet zijn geweest. Daarnaast zagen waarnemers dat-ie een tijd boven Montana stil bleef hangen. “Daarna is die sneller gaan bewegen. Dat wijst op een vooropgesteld doel voor langduriger waarnemen.”

De Amerikanen zijn bovendien zelf met de beschuldiging naar buiten getreden. “Dat doen ze ook niet zomaar.”

Willemijn Aerdts, expert inlichtingendiensten en docent aan de Universiteit Leiden, vindt de houding van China in ieder geval verdacht. “China zei eerst: nee, we zijn het niet. Op vrijdag gaven ze wel ineens toe dat het een Chinese ballon was, een weerballon.” En die verklaring vindt ze niet heel aannemelijk. “Als dat echt zo was, dan was er niet zoveel gedoe over ontstaan bij de Amerikaanse regering en bij inlichtingendiensten.”

Aerdts merkt verder op dat de de ballon lang boven een Amerikaanse luchtmachtbasis hing, waar Minuteman-raketten liggen opgeslagen. Veiligheidsexpert Pronk denkt echter niet dat de ballon gebuikt is om die te inspecteren. “Die bevinden zich daar al sinds de jaren 60. Je ziet ook verder niks, alleen landschap en betonnen platen. En qua communicatieverkeer: dat gaat allemaal via kabels in de grond bij zo’n raketbasis.”

2. Waarom zou China zo’n luchtballon inzetten als het ook satellieten heeft?

Volgens Pronk is de waarnemingstijd het grootste voordeel. “Een satelliet cirkelt in een baan om de aarde, die verplaatst zich met snelheid van zo’n 40.000 kilometer per uur. Het komt dus meerdere momenten per dag op bepaalde locaties, maar dat zijn momentopnames. Het zijn maar enkele seconden dat de satelliet een bepaalde plek in het vizier heeft. Een ballon gaat veel trager, beweegt mee met luchtstromen. Je kunt dus voor langere tijd een bepaalde plek waarnemen. Het is een nuttige aanvulling op een satelliet.”

Daarnaast heeft een ballon net iets minder last van een eventueel wolkendek, omdat-ie lager hangt. Moderne ballonnen zweven doorgaans tussen 24 en 37 kilometer boven het aardoppervlak. Dat is ver boven lijnvluchten (12 kilometer) en iets boven gevechtsvliegtuigen (20 kilometer). 

“Een ballon is wat doelgerichter dan een satelliet in het opvangen van elektronische signalen, zoals communicatiesignalen die worden uitgewisseld tussen grondstations en communicatiesatellieten.”

3. Zetten legers vaker ballonnen in?

Ja, zegt Aerdts. “Je ziet het al heel lang. In de Tweede Wereldoorlog werden luchtballonen bijvoorbeeld ingezet om verkenningen mee te doen door foto’s te maken.” Het Japanse leger gebruikte ze in diezelfde oorlog om de VS te bestoken met brandbommen.

En nu dus waarschijnlijk ook China. 

‘Reactie China is opvallend’

“In China is het niet zo’n groot nieuwsverhaal als in de VS of Nederland”, zegt China-correspondent Roland Smid. “Mensen hebben het er wel over en er wordt ook wel over gediscussieerd, maar het gesprek is nog altijd vrij luchtig. Er worden bijvoorbeeld grapjes over gemaakt.

Of het nou een spionageballon was of een weerballon, is ook nog helemaal niet duidelijk, zegt Smid. “We hebben van beide beweringen nog helemaal geen duidelijk bewijs gezien. De reactie van China is daarbij wel opvallend. Als het echt om een civiel luchtschip gaat, zoals de Chinese overheid gisteren zei, dan is de reactie van China best stevig. Je zou denken, wat maakt het voor hen uit als zo’n ballon uit de lucht wordt geschoten?”

4. Zo’n ballon valt natuurlijk op, waarom zou China dat doen?

Deskundigen in de wereld lijken het daarover eens: China wil mogelijk een signaal afgeven. Ze willen laten zien dat het kan concurreren met de VS, zegt bijvoorbeeld luchtmachtanalist He Yuan Ming tegen de BBC. Peking wil laten zien dat het daarvoor ‘alle mogelijke middelen’ ter beschikking heeft.

Het kan zelfs zo zijn dat China juist graag wilde dat de Amerikanen de ballon zouden zien, stelt Arthur Holland Michel van de Amerikaanse NGO Carnegie Council for Ethics in International Affairs. “China zou de ballon kunnen gebruiken om aan te tonen dat het een geavanceerd technologisch vermogen heeft om het Amerikaanse luchtruim binnen te dringen zonder een ernstige escalatie te riskeren. In dit opzicht is een ballon een vrij ideale keuze”, zegt hij.

“Het symbolische aspect speelt natuurlijk wel mee”, zegt ook inlichtingenexpert Willemijn Aerdts. “Zo’n ballon is goed zichtbaar, ook voor burgers. Een brutale zet van China.”

5. Er zijn al langer spanningen tussen de VS en China, wat voor effect heeft dit?

Het verbetert de relatie in ieder geval niet, is de voorzichtige conclusie. “Ik zie het niet tot enorme escalatie leiden”, zegt veiligheidsexpert Danny Pronk. “Er hebben meerdere ballonnen van China boven de VS gevlogen, ook boven Hawaï. Deze ballon is vooral in de openbaarheid omdat deze ook door burgers is waargenomen.”

“Spionage gebeurt overal”, zegt Aerdts. “Het hoeft geen reden te zijn voor een escalatie. De VS bespioneert zelf ook, zeker in China. Zo hebben zij bijvoorbeeld spionagevliegtuigen. Het is onbekend hoe ze dat precies doen.”